Trauma
Wat is trauma?
Trauma is het gevolg van nare ervaringen. Of nare ervaringen leiden tot trauma hangt af van een aantal factoren, waaronder hoe de omgeving op de traumatische ervaringen reageert: of er ruimte is voor verwerking en of er erkenning is voor de heftigheid van de ervaring. Verder is het belangrijk of degene die de nare ervaring ondergaat zich op dat moment hulpeloos of machteloos voelt. Trauma kan ontstaan door één enkele heftige gebeurtenis, bijvoorbeeld een auto-ongeluk. Maar trauma kan ook ontstaan door een reeks op zichzelf kleinere gebeurtenissen. Dit laatste wordt druppeltrauma of Little T-trauma genoemd. Het trauma ontstaat dus niet door de gebeurtenis(sen) zelf, maar door het effect dat dit op een persoon heeft. Zo kunnen twee kinderen hetzelfde meemaken, waarbij de één een trauma ontwikkelt en de ander niet.
Een gebeurtenis wordt bij een normale verwerking als één herinnering opgeborgen. De persoon kan de herinnering oproepen wanneer hij dat zelf wil en wordt er niet op willekeurige momenten door lastig gevallen. In tegenstelling tot normale herinneringen bestaan traumatische herinneringen uit fragmenten van gewaarwording, emoties, beelden, geuren, geluiden, sensorische prikkels, die constant herbeleefd worden in het heden. Een getraumatiseerd persoon kan deze herinneringen niet opslaan als een onderdeel van een gebeurtenis in het verleden maar herbeleeft keer op keer de nare ervaring alsof het werkelijk nu gebeurt.
Gevolgen van trauma
Trauma zorgt ervoor dat het kinderbrein zich anders ontwikkelt en heeft ook invloed op lichamelijke ontwikkeling en gezondheid op korte en lange termijn. Wanneer een kind een traumatische ervaring opdoet en deze niet kan verwerken ontstaat toxische stress. Dit is onderzocht in een onderzoek dat bekend staat als het ACE- onderzoek (in 1998 gepubliceerd door Vincent Felitti en Robert Anda). Uit dit onderzoek blijkt dat negatieve jeugdervaringen grote invloed hebben op de ontwikkeling van de hersenen, het immuunsysteem en het hormoonsysteem. Het niveau van toxische stress in de vroege levensfase door onder andere misbruik en verwaarlozing is sterk gecorreleerd met de gezondheid in het latere leven. ACE staat voor Adverse Childhood Experiences, in het Nederlands Negatieve Jeugdervaringen. Mensen met een hoge ACE score hadden een veel hogere kans op gezondheidsproblemen als astma, hart en vaatziekte, kanker en (auto)immuunziekten. (Kolk, 2014/2018, p207)(Tough, 2012/2015, p35)
Schooltrauma
Het is een misvatting dat trauma alleen ontstaat door gebeurtenissen die voor iedereen duidelijk ernstig en negatief zijn. Dat een oorlogsslachtoffer of een slachtoffer van seksueel misbruik een trauma kan ontwikkelen, zal weinig mensen verbazen. Maar ook in situaties waarvan de meeste mensen denken dat het een goede omgeving is voor kinderen, zoals op school, kan een kind getraumatiseerd raken. Negatieve ervaringen op school zijn onder andere fysiek geweld (slaan, schoppen, bijten, met spullen gooien), psychisch geweld (uitschelden, kleineren, voor schut zetten, pesten), verwaarlozing (negeren van behoeften, niet gezien worden) en educatieve verwaarlozing (geen passende lesstof en begeleiding krijgen).
Of deze negatieve ervaringen op school tot ontwikkeling van schooltrauma leiden, hangt van een aantal dingen af. De ervaringen en het temperament van het kind spelen een rol. Zo heeft een kind met veel positieve ervaringen minder last van een keer gepest worden dan een kind dat nog nooit leuk gespeeld heeft met klasgenoten. Ook de manier waarop de omgeving ermee omgaat is van belang: Wanneer een kind zich regelmatig gepest voelt en de ouder of leerkracht zegt dat het zich niet zo moet aanstellen, kan het een negatieve ervaring opkroppen in plaats van verwerken. Ook speelt uiteraard mee hoe vaak de negatieve ervaringen voorkomen en hoe bedreigend het kind het ervaart.
Educatieve verwaarlozing
Hoogbegaafde kinderen hebben een grote kans op educatieve verwaarlozing. In het basisonderwijs is de lesstof gebaseerd op het gemiddelde (IQ=100). Het kenniscentrum voor makkelijk lerende kinderen schrijft zelfs op haar website dat ‘Op school is het leren meestal afgestemd op de gemiddeld lerende leerling en op het “meenemen” van de leerlingen die moeilijkheden ervaren om de leerstof te begrijpen. Het leerproces is daarmee gericht op een lager dan gemiddeld klasniveau.’[1]
De lesmethoden zijn ontwikkeld voor dit lager dan gemiddeld klasniveau wat betekend dat het zich hoofdzakelijk richt op leerlingen met een IQ lager dan 100. Zonder aanpassingen is de standaard lesstof en leersnelheid veel te laag voor hoogbegaafde kinderen.
Juist de leerhonger, bij hoogbegaafde kinderen een eerste levensbehoefte, wordt niet bevredigd en dit zorgt voor gevoelens van niet begrepen worden, eenzaamheid en niet jezelf mogen zijn. Hierdoor is de kans groter dat educatieve verwaarlozing bij hoogbegaafde kinderen traumatische ervaringen oplevert.
Trauma schakelt delen van hersenen uit
Trauma zorgt ervoor dat delen van de hersenen minder actief worden of zelfs uitgeschakeld worden. Dit zijn de delen in de hersenen die nodig zijn voor het kunnen inzetten en ontwikkelen van onder andere executieve functies en sociale vaardigheden. (Kolk, 2014/2018, p82). Deze gebieden zijn dus essentieel voor het kunnen leren en op school kunnen functioneren. Het spreekt voor zich dat getraumatiseerde kinderen moeite hebben met het leren van vaardigheden en met sociale interactie op school. Van der Kolk schrijft over opvallende observaties bij mensen met een diagnose PTSS: opvallend veel soldaten, die voorheen sportief waren en makkelijk bewogen, bewegen zich na het ontstaan van trauma opvallend onhandig en ongecoördineerd. Ook voorheen sociale mensen verliezen de vaardigheden om soepel sociale interactie te kunnen hebben. (Kolk, 2014/2018, p48). Ik heb er geen onderzoek naar kunnen vinden, maar het zou mij niet verbazen als blijkt dat veel hoogbegaafde kinderen op de basisschool hun vaardigheden niet goed kunnen ontwikkelen doordat een deel van hun hersenen wordt uitgeschakeld door traumatische ervaringen.
Goed worden in je bedreigd voelen
Oefening baart kunst. De hersenen veranderen door het leren van vaardigheden als lopen of fietsen. Er ontstaan verstevigde routes in het brein waardoor handelingen als vanzelf gaan. Als je eenmaal vertrouwd bent met fietsen, kun je, zelfs na jaren geen fiets gebruikt te hebben, zo opstappen en wegfietsen. Dit geld ook voor andere processen in het brein. Als je je veilig en geliefd voelt, specialiseren de hersenen zich in spelen, ontdekken en samenwerking. Voel je je bang en verlaten, dan specialiseren ze zich in gevoelens van angst en verlating. Je kunt heel goed worden in je bedreigd voelen en gevaar verwachten. De gevolgen zijn groot, want net als met fietsen verleer je deze opgedane emotionele vaardigheden niet zo makkelijk. Het is dus aan de volwassenen om ervoor te zorgen dat elk kind zich kan oefenen in zich veilig en geliefd voelen.
Leestips:
Kolk, Bessel van der (2014). Traumasporen – het herstel van lichaam, brein en geest na overweldigende ervaringen. (J. Treffers, Vert.). Eeserveen: Uitgeverij Mens! (Origineel werk gepubliceerd in 2014)
Levine, Peter (2007). De tijger ontwaakt – traumabehandeling met lichaamsgerichte therapie. (H. Majoor, Vert.). Haarlem: Altamira. (Origineel werk gepubliceerd in 1997)
Maté, Gabor (2020). Wanneer je lichaam nee zegt – Verborgen stress en de gevolgen voor je gezondheid. (J. van Drunen, Vert.). Utrecht: AnkhHermes (Origineel werk gepubliceerd in 2019)
Thierry, Betsy de (2016). The Simple Guide to Child Trauma – What It Is and How to Help -.London: Jessica Kingsley Publishers
Thierry, Betsy de (2020). The Simple Guide to Complex Trauma and Dissociation – What It Is and How to Help -. London: Jessica Kingsley Publishers
Tough, Paul (2015). Een kwestie van karakter – waarom doorzettingsvermogen en nieuwsgierigheid belangrijker zijn dan IQ. (Y. Veenstra, Vert.) Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Business Contact (Origineel werk gepubliceerd in 2012)
[1] https://kenniscentrumvoormakkelijklerenden.nl/diensten/ (online, geraadpleegd 15-7-2023)
Vragen?
Heb je vragen? Neem gerust contact op!